The Mapmaker's Wife - A True Tale of Love, Murder, and survival in the Amazon
We leven in de achttiende eeuw, tijd van de Verlichting. Op de Franse Academie voor Wetenschappen gaan de navolgers van Descartes ervanuit dat de aarde langgerekt is aan de polen en een ‘taille’ heeft aan de evenaar. Dan komt Newton met zijn zwaartekrachttheorie en die beweert dat dat de aarde juist platter is aan de beide polen. De hoogste tijd om dat eens allemaal te gaan opmeten.
In 1736 vertrekken drie academici, hun assistenten, sjouwers, apparatuur en wat al niet meer naar wat toen de viceroyalty Peru was (het huidige Ecuador) om de lengte van de breedtegraad aan de evenaar op te meten.
De drie academici die deel uitmaken van deze expeditie zijn Louis Godin, wiskundige en astronoom, weliswaar de jongste van de academici, maar het was zijn plan en hij is daarom leider van de expeditie. Pierre Bouguer is de oudste (37 jaar). Hij was een jeugdig genie in wiskunde en werd al op 15-jarige leeftijd benoemd als professor in hydrografie. De derde was Charles-Marie de La Condamine (34 jaar), de energiekste van het stel.
Een andere belangrijke figuur is de neef van Louis Godin: Jean. Hij heeft zich de benen uit zijn lijf gelopen als boodschapper gedurende de hele missie.
Nog twee andere mannen zijn Antonio de Ulloa (19) en Juan (Jorge Juan y Santacilia, 21 jaar). Zij zijn, ondanks hun jeugdige leeftijd, aangesteld om de Spaanse belangen in het oog te houden bij deze Franse expeditie. Maar het zijn ook geïnteresseerde en hoogst intellectuele mannen. Zij noteren fanatiek al hun waarnemingen hetgeen later gepubliceerd zal worden als Relación histórica del viage a la América Meridional (1748) Gezien een aantal fraaie afbeeldingen in het boek waren het kennelijk ook begaafde tekenaars. Maar ze beperkten zich niet tot beschrijvingen van de natuur of inheemse diersoorten. Ze brachten ook de mishandeling van de Indianen aan het licht. Vreemd genoeg staan deze beide Spanjaarden niet genoemd in de lijst achterin het boek met de leden van de expeditie.
Een reis van Frankrijk naar Ecuador per boot in die tijd is al spannend genoeg, maar de omstandigheden waaronder deze academici hun werk moesten uitvoeren, tart ieder voorstellingsvermogen. Dit deel van het boek vond ik het interessantst. Van het wetenschappelijke aspect snapte ik weinig, maar dat deed niets af aan de spanning en het leesgenot. De metingen worden verricht via een driehoeksmethode. Leuk is dat die bedacht is door een Nederlandse wiskundige, Gemma Frisius. Op pagina 132 staat een overzicht van de uitgezette driehoeken. Dat is me een lap grond, dat wil je niet weten. En natuurlijk kun je niet zomaar overal driehoekjes neerleggen, het terrein is verre van plat. Ze moeten er zelfs hoog het Andesgebergte voor in. En alles moet nauwkeurig doorberekend worden. De kleinste afwijking kan tot zeer grote afwijkingen in de uiteindelijke breedtegraad leiden. En passant merken ze dan natuurlijk dat bepaalde materialen uitzetten bij hitte en krimpen bij kou! Ook dat moet doorberekend worden. Het klinkt misschien saai, maar dat is het absoluut niet.
Als er op een gegeven moment onenigheid ontstaat tussen Godin en La Condamine/Bouguer gaan ze gescheiden hun weg. Later doen ze dat bewust om hun resultaten te kunnen vergelijken. En die wijken nauwelijks af!
Soms wordt hun werk door van alles en nog wat vertraagd. Stilzitten doen ze nooit. Ze blijven alles onderzoeken. Niet alleen is de uitzetting en krimp van materialen bij verschillende temperaturen een ‘bijkomstig resultaat’, ook ontdekken ze rubber en platina en stelt La Condamine voor de zwaartekracht als ‘natuurlijke meetwijze’ te hanteren wat later zal leiden tot de invoering van het metrisch stelsel.
Jammer is dat de USA en GB daar nog steeds niet toe zijn overgegaan. Dat maakt alle maten in dit Engelstalige boek moeilijk te beoordelen. Dat zaken gemeten worden in de ‘toise’ van toen, is niet erg. Wel dat de vertaling van toise alleen in ‘feet’ plaatsvindt. Als eerbetoon aan La Condamine had de schrijver dat best mogen vertalen in het metrische stelsel!
Tijdens de door de Franse koning gefinancierde expeditie was er altijd al geldgebrek. De wetenschappers zijn terug naar Frankrijk, maar hun ‘voetvolk’ ontbreekt het aan middelen.
In het volgende stuk van het boek gaat het vooral over de ondernemingen van Jean Godin, die inmiddels getrouwd is met Isabel Gramesón, de mapmaker’s wife uit de titel. Die titel vind ik slecht gekozen, maar zal ongetwijfeld meer lezers trekken. Jean Godin was geen mapmaker. Zijn doel was het de Franse koning een grammatica aan te bieden van een Indiaanse taal: Quechua. Voor de vele afgelegde kilometers in doorgaans ongebaanbare streken heeft hij nauwelijks tot geen beloning ontvangen. Dan is hij ook nog het slachtoffer van allerlei politieke verwikkelingen, waardoor hij niet in het door de Spanjaarden gedomineerde deel van Zuid-Amerika kan komen bij zijn vrouw. Hij schrijft zich suf, maar krijgt nooit antwoord. Of veel en veel te laat, zoals de brief waarin hem verteld wordt dat zijn vader is overleden. Die brief heeft er acht jaar over gedaan om hem te bereiken.
Het laatste gedeelte gaat dan eindelijk over Isabel, de Mapmaker’s wife. En eigenlijk vond ik dat het minst interessant. Het is hemeltergend wat zij allemaal heeft meegemaakt op haar zoektocht naar haar man, maar op de een of andere manier ontbrak er hier iets. Misschien omdat er slechts één door haarzelf geschreven document bewaard is gebleven. De voorgaande relazen zijn doorspekt met citaten uit werkelijk en nog steeds bestaand materiaal. Misschien werd de waanzin van die onderneming me allemaal te veel. Gelukkig loopt het goed af met Isabel, wat niet gezegd kan worden van haar begeleiders.
Nog even over La Condamine, mijn lievelingspersonage. In zijn laatste levensjaren heeft hij zich nog ingezet om inenting tegen pokken te bewerkstelligen. Zelf had hij door de pokken een ‘pokdalig’ gezicht, waardoor hij zich niet op zijn gemak voelde in de buurt van vrouwen. Natuurlijk werd hij uitgelachen en de ‘Don Quichote van de inoculatie’ genoemd. Maar rond 1770, vier jaar voor zijn dood was een pokkenprik in bijna heel Europa al normaal. Zijn laatste stunt was het ondergaan van een hernia-operatie. Zonder verdoving en met het verzoek het langzaam uit te voeren omdat hij tijdens die operatie mentale notities wilde maken. Het verhaal vertelt niet of hij dat inderdaad ook gedaan heeft. Kort na de operatie op 4 februari 1774 sterft hij.
Een machtig boek!
Dit boek ontving ik via een boekring, onderdeel van bookcrossing. De eerste lezeres, Monalisa, geeft een uitgebreide en niet te toppen beschrijving op:
http://www.boekgrrls.nl/Boeken/WithakerRobert_themapmakerswife.htm
Voor mooie plaatjes van de reis die Whitaker in de voetsporen van Isabel maakte, kun je terecht bij:
http://www.themapmakerswife.com/Mapmaker%27s%20Wife/Home.html
Daar is ook een diashow te zien van gepubliceerd en niet-gepubliceerd historisch materiaal van de expeditie.
September 2009
The Bridge of San Luis Rey
Het boek begint met de zin: ‘On Friday noon, July the twentieth, 1714, the finest bridge in all Peru broke and precipitated five travelers into the gulf below.’
Deze historische gebeurtenis in Lima is de aanleiding voor Thornton Wilder om dit fraaie boekje te schrijven.
In het eerste hoofdstuk, Perhaps an Accident, maken we kennis met een getuige van dit ongeluk, broeder Juniper. Hij pluist jarenlang het leven uit van de slachtoffers met als doel het bestaan van God wetenschappelijk te bewijzen. Maar de kerk komt erachter en broeder Juniper wordt samen met zijn boek verbrand. Later blijkt er een kopie bewaard te zijn gebleven. Maar dat is niet het boek dat we lezen. De vertelinstantie blijft uiteindelijk een raadsel.
Hoofdstuk twee is getiteld The Marquesa de Montemayor; Pepita. We leren de Marquesa voornamelijk kennen door de brieven die zij aan haar dochter in Spanje schreef. Die brieven werden pas tien jaar na het ongeluk ontdekt en kunnen dus nooit in het boek van broeder Juniper zijn opgenomen. Het leuke van die brieven is dat jaren later de literaire waarde ervan gezien werd. Het wordt verplichte kost voor Spaanse jongetjes op school. Zodoende is er nog steeds veel van haar leven bekend.
De marquesa is een eenzame, ongelukkige vrouw. Ze heeft weliswaar geld genoeg, maar is lelijk en er was nooit iemand die haar liefhad. Ze leeft vrijwel uitsluitend voor de brieven van haar dochter Clara, maar die komen niet erg vaak.
Op het moment van het ongeluk is de Marquesa op de brug met de kleine Pepita. Pepita is door moeder overste María del Pilar aan de marquesa gegeven als gezelschapsmeisje. Moeder overste heeft een missie: zij wil tegen de tijdgeest in vrouwen wat waardigheid geven, ze heeft een visioen van vrouwen die elkaar helpen en beschermen. Pepita is daarin getraind en moeder overste wil haar iets van het leven buiten het klooster laten zien. Het is dit kleine meisje dat de marquesa tot het inzicht brengt: 'Let me live now. Let me begin again.' Twee dagen later vertrekken ze naar Lima en moeten daarvoor over de brug.
Het volgende hoofdstuk is gewijd aan Esteban. Deze is samen met zijn tweelingbroer Manuel te vondeling gelegd bij het klooster. Daar zijn ze ook opgegroeid tot ‘a little past the age when their presence began to be a slight distraction to the dedicated sisters.’ Het mooie van deze tweelingbroers is dat ze zo´n sterke band hebben dat ze zelfs een eigen geheimtaal hebben ontwikkeld. Als Manuel hevig verliefd wordt op de actrice Perichole, voelt hij zich enigszins onrechtvaardig behandeld door Esteban. Hij hoeft toch niet te lijden omdat hij in zijn hart ruimte heeft voor een liefde naast broederliefde en Esteban niet.
Op een avond haalt Manuel zijn knie open aan een stuk metaal. Het raakt ontstoken en Manuel sterft. Esteban is ontroostbaar. Madre María del Pilar haalt Captain Alvarado over Esteban mee te nemen op zijn reizen. Ze denkt dat dat hem goed zal doen. Esteban verzet zich tegen dit plan, maar gaat uiteindelijk mee. Ze gaan op weg naar Lima. Als ze de brug naderen daalt de Captain af naar de rivier om iets te regelen met de te vervoeren goederen, 'but Esteban crossed by the bridge and fell with it.'
Dan is er het hoofdstuk Uncle Pio; Don Jaime. Uncle Pio heeft altijd veel van vrouwen gehouden, maar op een onbaatzuchtige manier. Zijn vrouwen vormen zijn parochie, vandaar zijn naam: Pio = Pius = vrome. Maar als Pio Camila ontmoet, blijft zij de vrouw aan wie hij alles geeft. Hij maakt van het hele jong zangeresje in een kroeg een mooie, beschaafde en succesvolle actrice. Don Jaime is Camila’s ziekelijke zoontje (niet van Pio) die aan de Engelse lijdt en last heeft van stuiptrekkingen. Uncle Pio dringt er bij Camila op aan hem haar zoon een jaar mee te laten nemen naar Lima, zodat de jongen iets kan leren.
'Uncle Pio said that when they had crossed the bridge they would sit down and rest, but it turned out not to be neccesary.'
Het laatste hoofdstuk is getiteld Perhaps an Intention. Het begint ermee dat er een nieuwe brug is gebouwd, deze keer van steen. Maar het ongeluk is niet vergeten. Het blijft voortbestaan in spreekwijzen. Iemand uit Lima zal bijvoorbeeld zeggen: ‘I may see you on Tuesday, unless the bridge falls.’ En als er van iemand wordt gezegd ‘he lives by the bridge of San Luis Rey’ dan hangt het zwaard van Damocles boven zijn hoofd.
Het boek gaat vooral over de liefde of het gebrek eraan. De liefde van de marquesa voor haar dochter, het ontbreken van liefde bij de dochter voor haar moeder, de liefde van Pepita voor moeder overste, de liefde van de tweelingbroers voor elkaar en van een van hen voor de actrice, de liefde van oom Pio voor de actrice en het ontbreken van iedere vorm van liefde bij de actrice.
Maar op de laatste pagina blijft de liefde overeind. Madre María del Pilar verpleegt zieken in het klooster. Het is daar warm en veilig. De laatste alinea:
‘Even now,’ she (de Madre) thought, ‘almost no one remembers Esteban and Pepita but myself. Camila alone remembers her Uncle Pio and her son; this woman (Doña Clara), her mother. But soon we shall die and all memory of those five will have left the earth, and we ourselves shall be loved for a while and forgotten. But the love will have been enough; alle those impulses of love return to the love that made them. Even memory is not neccessary for love. There is a land of the living and a land of the dead and the bridge is love, the only survival, the only meaning.’
april 2009